Чорная вада
Апублікавана
у
Пясочніца
Чорная вада
Настальгаваць пра ідэалы беззваротна згубленага мінулага сёньня ня модна. Гэта горкі надзел страчанага пакаленьня, як сёньняшнія неафіты ад эканомікі, палітыкі і культуры з усьмешкай завуць сваіх убеленых саўковай сівізной бацькоў. Ня ведаю, як вы, а я у перапынках паміж блуканнямі па нетрах Інтэрнэту і шматгадзінным стаяньнем у чэргах гіпермаркетаў з затоеным сумам узгадваю эпоху камсамольцаў і акцябрат. Эпоху, да болю знаёмую па кінакадрах з савецкіх фільмаў. Эпоху, у якой амаль не жыла…
І тым хутчэй падкрадаецца да горла цяжкі ком, чым часьцей я заходжу ў пакой яркага прадстаўніка пакалення Next — знаёмага старшакласьніка Косьці. У апошні раз сярод багацьця кампутарных прымочак і глянцавых часопісаў для падлеткаў на яго стале айсбергам ўзвышалася трылогія аднаго з модных сёньня аўтараў з назвай, якая гаворыць сама за сябе: “Пахан на зоне, Пахан на волі, Пахан ва ўцёках” — з глянцавых вокладак на мяне няўмольна глядзеў да болю знаёмы твар Героя Эпохі. Шызы шар галава, магутныя плечы ў наколках, а галоўнае – той самы звыклы сучаснаму спажыўцу мас-культуры абыякавы ўсёпажыральны погляд: Ня лезьці — заб'е! А як жа несьмяротны Цімур зь яго камандай? Ці ўва мне ўжо кажа старасьць?
Асцерагаючыся праславіцца рэтраградам, дыпламатычна гартаю прапанаваную падборку. На жаль, фантазія аўтара пакідае жадаць лепшага — на шэрых старонках ўсё тыя ж зухаватыя апісаньні перастрэлак і мардабояў, якімі сёньня заваленыя ўсе кніжныя латкі. Маральны нігілізм, які стаў прыметай часу, пазбаўляе нас самага галоўнага — магчымасьці выбару. Паміж чорным і белым, паміж гальштукам і робай, паміж маральлю і цынізмам. І мімаволі з падсьвядомасьці ўсплывае пытаньне: а каму гэта трэба? Бясконцыя крымінальныя драмы з адзіным лагічным канцом — асанай галоўнаму герою, напышлівыя жыцьцяпісы прадстаўнікоў крымінальнага свету, пададзеныя ці ледзь не пад выглядам рарытэтных архіўных мемуараў, і, нарэшце, злодзейскі шансон, які апанаваў усе гарадскія двары. Горы хламу — папяровага, музычнага, візуальнага хлынулі пад выглядам сучаснай культуры у прагнучыя хлеба і відовішчаў медыяпрасторы. Даніна рынкаваму часу?
Магчыма… Аднак вопыт ранейшых пакаленьняў красамоўна сьведчыць: любая іншародная пошасьць — будзь то моладзевы музычны стыль, новы напрамак у модзе або проста набіўшая аскому звычка замест адвечна беларускага “добра” казаць “а-кей” маюць пад сабой сур'ёзную матывацыю іх з'яўленьня. А прасьцей кажучы, мода насіць наколкі і сьпяваць у пад'ездах шлягеры ў духу “Бывай, шпана” наўпрост навязаная ініцыятарамі звыш.
Зрэшты, вызначыць, дзе верх, а дзе ніз сёньня ўжо дастаткова складана. Нечаканы ўсплёск цікавасьці да маргінальнай літаратуры шмат у чым абумоўлены менавіта той постсавецкай ломкай прыярытэтаў айчыннага спажыўца культуры, якая зрабіла архаікай звыклы абывацелю вобраз сумленнага працаўніка. Глеб Жаглоў і Валодзя Шарапаў, напэўна, начамі неспакойна варочаліся б у сьне, даведаўшыся, што суб'ект іх паўсядзённае дзейнасьці сёньня атрымаў права голасу на тэлеэкране. Вайна ў сферы сэнсаў — цяжкая барацьба за розумы і душы нашых суграмадзян, асабліва маладога пакаленьня спараджае ўсё новыя спосабы супрацьстаяньня. Здавалася б, каго і зь кім, бо ўсе мы дзеці адной краіны? Аднак, у беларускім грамадстве, як зрэшты, і ў любым іншым, заўсёды знойдуцца тыя, каго справядліва называюць пятай калонай — здраднікі, гандляры ідэямі, гатовыя за грошы перакруціць любую высакародную думку. У чарговы раз прызнаюся ў любові сваёй настаўніцы беларускай мовы — менавіта яна, ужо немаладая жанчына, навучала нас адрозніваць сапраўднае мастацтва і слоўную шалупіну. Пад якой, нібы пад абгорткай цыбулі, хаваецца слезатачывы плод. І грэх тут не расплакацца, назіраючы, як чарговае дзіця эпохі з зачараваньнем штудзіруе дапаможнік для серыйных забойцаў. Дарэчы, адной з прычын зьніжэньня падлеткавай злачыннасьці супрацоўнікі органаў унутраных спраў бяз долі гумару называюць… памяншэньне ліку саміх падлеткаў. Сходзяць хлопчыкі і дзяўчыны ў краіне наогул! І прычыны гэтаму ня столькі дэмаграфічныя, колькі сацыяльныя: схаваны генацыд пад маркай свабодных медыя з узаконеным культам крыміналу і гвалту і адкрытай прапаганды масавай псоты, безумоўна, на руку тым, каму беларусы, ды й блізкія ім па ментальнасьці народы перашкаджаюць як факт. Падобныя праграмы мэтанакіраванага зьнішчэньня моладзі як народаскладальнай часткі нацыі, дарэчы, на ўсю моц распрацоўваліся забугорнымі ідэолагамі незадоўга да распаду Савецкага Саюза. І мэта іх была адна — падарваць маральныя асновы традыцыйнага грамадства. Грамадства, у якім стагоддзямі лічыліся сьвятымі паняцьці доблесьць, мужнасьць і гонар. Гісторыя славян шчодрая на характэрныя прыклады князёў, палкаводцаў, сялян. Ды й ў народных казках толькі адзін лежабок Ямеля мог дабрадзенстваваць па шчупакову казаньню. Дык дзеля чаго ж ставіць светаразуменьне народа з ног на галаву, прадстаўляючы ў якасьці альтэрнатыўных ідэалаў новага часу бандыцкую рамантыку і танцы на лязе іголкі? Здавалася б, набіўшая ўжо аскому эпоха “Брыгады” незваротна адышла ў нябыт. Аднак пасьлядоўнікі, як зрэшты і стваральнікі культавага ня так даўно бандыцкага серыяла па-ранейшаму жывуць і дабрадзенствуюць. І, трэба меркаваць, шукаюць сабе годную зьмену як раз зь ліку тых падлеткаў, якія апынуліся на збоччы жыцця, першым і апошнім настаўнікам якіх стаў суворы закон вуліцы. Старэйшае пакаленьне крымінальнае супольнасьці вярбуе кадры, як бачым, не без дапамогі, сьвядомай альбо несьвядомай, усё тых жа СМІ. І пра гэта варта задумвацца перш, чым злом галавы ляцець за чарговым шэдэўрам кінаіндустрыі, або прадметам працы неймаверна распладзёных сёньня майстроў дэфектыўнага, пардон дэтэктыўнага жанру. Працы, якая, дарэчы, шчодра фінансуецца ценявымі заказчыкамі падобнай прадукцыі. І гэта выключны выпадак, калі прапанова стымулюе попыт. Ніхто ж кіраўніцтва кабельных тэлеканалаў на каленях не прасіў — пастаўце, маўляў, нам крывавы баевічок ў прайм-тайме. І каб трупаў пабольш было. Гэта ўжо потым, калі тавар пайшоў у эфір, народ заахвоціўся…
Зь якога збана нельга напіцца? З пустога, абвяшчае ўсходняя мудрасьць. І тут жа, абвяргаючы знакамітых мудрацоў, наша чытацкая аўдыторыя заўзята даказвае адваротнае — можна, можна здаволіць смагу ня тое, што са збанка — зь бязьмежнага акіяна пустэчы. Як можна з кухоннага нажа і пары відэльцаў зьляпіць сюжэт для дэтэктыўнага рамана. Народ у нас непатрабавальны, усё сажрэ. А калі сур'ёзна — ў багатай на звычаі і слаўныя традыцыі краіне да гэтага часу не рабілася спробаў стварыць яркі вобраз нацыянальнага героя. Ну, гэта калі не лічыць зьнятых пад капірку з галівудскіх баевікоў напампаваных мардаваротаў з квадратнымі ськівіцамі. У суседняй Расеі спроба рэанімаваць былую славу супрацоўнікаў праваахоўных органаў з дапамогай стварэньня серыяла “Вуліцы разьбітых ліхтароў” ўвянчалася нябачаным посьпехам. Стваральнікі фільма забілі адразу двух зайцаў: і маральна падтрымалі супрацоўнікаў міліцыі, якія вынішчаюць злачыннасьць практычна на голым энтузіязме, і далі падрастаючаму пакаленьню наглядны пазітыўны прыклад. А чым міліцыянт Вася або прафесар хіміі Анатоль Пятровіч горш за брытагаловага барыгі Пупкіна? Ды толькі тым, што сёньня зараблянне грошай сумленнай працай выпала са сьпісу нацыянальных прыярытэтаў. І ў першую чаргу ў гэтым трэба вінаваціць стваральнікаў адпаведнага культурнага прадукту. Шэдэўры ж у духу “Палюбоўніца з трэцяга Б” зьнішчаюць ў нашых дзецях самае галоўнае — пачуцьцё сораму. А гэта вельмі важны эмацыйна псіхалагічны бар'ер, які цяжка зламаць, але, зрабіўшы гэта аднойчы, ужо практычна немагчыма аднавіць. Выпускаць жа дзіця ў жыцьцё гатовым маральным вырадкам бацькі і не збіраюцца. Проста, аддаўшы дачку ці сына на выхаваньне усемагутным рэфарматарам, яны цалкам губляюць уласнае дзіця з-пад увагі, атрымліваючы праз пару-тройку гадоў на выхадзе ўжо склаўшыся прадукт эпохі з трансфармаванай сьвядомасьцю і канчаткова склаўшыміся пад уплывам хаджалых настаўнікаў прыярытэтамі.
Як у разводдзе вясновая вада паднімае са дна ракі і змывае зь берагоў увесь назапашаны за зіму бруд, так і ў пераломныя часы ўся затоеная ў лепшую эпоху прыдонная шушара імкнецца да паверхні. Спадары рэжысёры, прадзюсары ды пісьменьнікі — калі ж сыдзе вада?
Настальгаваць пра ідэалы беззваротна згубленага мінулага сёньня ня модна. Гэта горкі надзел страчанага пакаленьня, як сёньняшнія неафіты ад эканомікі, палітыкі і культуры з усьмешкай завуць сваіх убеленых саўковай сівізной бацькоў. Ня ведаю, як вы, а я у перапынках паміж блуканнямі па нетрах Інтэрнэту і шматгадзінным стаяньнем у чэргах гіпермаркетаў з затоеным сумам узгадваю эпоху камсамольцаў і акцябрат. Эпоху, да болю знаёмую па кінакадрах з савецкіх фільмаў. Эпоху, у якой амаль не жыла…
І тым хутчэй падкрадаецца да горла цяжкі ком, чым часьцей я заходжу ў пакой яркага прадстаўніка пакалення Next — знаёмага старшакласьніка Косьці. У апошні раз сярод багацьця кампутарных прымочак і глянцавых часопісаў для падлеткаў на яго стале айсбергам ўзвышалася трылогія аднаго з модных сёньня аўтараў з назвай, якая гаворыць сама за сябе: “Пахан на зоне, Пахан на волі, Пахан ва ўцёках” — з глянцавых вокладак на мяне няўмольна глядзеў да болю знаёмы твар Героя Эпохі. Шызы шар галава, магутныя плечы ў наколках, а галоўнае – той самы звыклы сучаснаму спажыўцу мас-культуры абыякавы ўсёпажыральны погляд: Ня лезьці — заб'е! А як жа несьмяротны Цімур зь яго камандай? Ці ўва мне ўжо кажа старасьць?
Том, у якім мы жывем
Асцерагаючыся праславіцца рэтраградам, дыпламатычна гартаю прапанаваную падборку. На жаль, фантазія аўтара пакідае жадаць лепшага — на шэрых старонках ўсё тыя ж зухаватыя апісаньні перастрэлак і мардабояў, якімі сёньня заваленыя ўсе кніжныя латкі. Маральны нігілізм, які стаў прыметай часу, пазбаўляе нас самага галоўнага — магчымасьці выбару. Паміж чорным і белым, паміж гальштукам і робай, паміж маральлю і цынізмам. І мімаволі з падсьвядомасьці ўсплывае пытаньне: а каму гэта трэба? Бясконцыя крымінальныя драмы з адзіным лагічным канцом — асанай галоўнаму герою, напышлівыя жыцьцяпісы прадстаўнікоў крымінальнага свету, пададзеныя ці ледзь не пад выглядам рарытэтных архіўных мемуараў, і, нарэшце, злодзейскі шансон, які апанаваў усе гарадскія двары. Горы хламу — папяровага, музычнага, візуальнага хлынулі пад выглядам сучаснай культуры у прагнучыя хлеба і відовішчаў медыяпрасторы. Даніна рынкаваму часу?
Магчыма… Аднак вопыт ранейшых пакаленьняў красамоўна сьведчыць: любая іншародная пошасьць — будзь то моладзевы музычны стыль, новы напрамак у модзе або проста набіўшая аскому звычка замест адвечна беларускага “добра” казаць “а-кей” маюць пад сабой сур'ёзную матывацыю іх з'яўленьня. А прасьцей кажучы, мода насіць наколкі і сьпяваць у пад'ездах шлягеры ў духу “Бывай, шпана” наўпрост навязаная ініцыятарамі звыш.
Злодзей павінен сядзець — мараль ня нашае эпохі?
Зрэшты, вызначыць, дзе верх, а дзе ніз сёньня ўжо дастаткова складана. Нечаканы ўсплёск цікавасьці да маргінальнай літаратуры шмат у чым абумоўлены менавіта той постсавецкай ломкай прыярытэтаў айчыннага спажыўца культуры, якая зрабіла архаікай звыклы абывацелю вобраз сумленнага працаўніка. Глеб Жаглоў і Валодзя Шарапаў, напэўна, начамі неспакойна варочаліся б у сьне, даведаўшыся, што суб'ект іх паўсядзённае дзейнасьці сёньня атрымаў права голасу на тэлеэкране. Вайна ў сферы сэнсаў — цяжкая барацьба за розумы і душы нашых суграмадзян, асабліва маладога пакаленьня спараджае ўсё новыя спосабы супрацьстаяньня. Здавалася б, каго і зь кім, бо ўсе мы дзеці адной краіны? Аднак, у беларускім грамадстве, як зрэшты, і ў любым іншым, заўсёды знойдуцца тыя, каго справядліва называюць пятай калонай — здраднікі, гандляры ідэямі, гатовыя за грошы перакруціць любую высакародную думку. У чарговы раз прызнаюся ў любові сваёй настаўніцы беларускай мовы — менавіта яна, ужо немаладая жанчына, навучала нас адрозніваць сапраўднае мастацтва і слоўную шалупіну. Пад якой, нібы пад абгорткай цыбулі, хаваецца слезатачывы плод. І грэх тут не расплакацца, назіраючы, як чарговае дзіця эпохі з зачараваньнем штудзіруе дапаможнік для серыйных забойцаў. Дарэчы, адной з прычын зьніжэньня падлеткавай злачыннасьці супрацоўнікі органаў унутраных спраў бяз долі гумару называюць… памяншэньне ліку саміх падлеткаў. Сходзяць хлопчыкі і дзяўчыны ў краіне наогул! І прычыны гэтаму ня столькі дэмаграфічныя, колькі сацыяльныя: схаваны генацыд пад маркай свабодных медыя з узаконеным культам крыміналу і гвалту і адкрытай прапаганды масавай псоты, безумоўна, на руку тым, каму беларусы, ды й блізкія ім па ментальнасьці народы перашкаджаюць як факт. Падобныя праграмы мэтанакіраванага зьнішчэньня моладзі як народаскладальнай часткі нацыі, дарэчы, на ўсю моц распрацоўваліся забугорнымі ідэолагамі незадоўга да распаду Савецкага Саюза. І мэта іх была адна — падарваць маральныя асновы традыцыйнага грамадства. Грамадства, у якім стагоддзямі лічыліся сьвятымі паняцьці доблесьць, мужнасьць і гонар. Гісторыя славян шчодрая на характэрныя прыклады князёў, палкаводцаў, сялян. Ды й ў народных казках толькі адзін лежабок Ямеля мог дабрадзенстваваць па шчупакову казаньню. Дык дзеля чаго ж ставіць светаразуменьне народа з ног на галаву, прадстаўляючы ў якасьці альтэрнатыўных ідэалаў новага часу бандыцкую рамантыку і танцы на лязе іголкі? Здавалася б, набіўшая ўжо аскому эпоха “Брыгады” незваротна адышла ў нябыт. Аднак пасьлядоўнікі, як зрэшты і стваральнікі культавага ня так даўно бандыцкага серыяла па-ранейшаму жывуць і дабрадзенствуюць. І, трэба меркаваць, шукаюць сабе годную зьмену як раз зь ліку тых падлеткаў, якія апынуліся на збоччы жыцця, першым і апошнім настаўнікам якіх стаў суворы закон вуліцы. Старэйшае пакаленьне крымінальнае супольнасьці вярбуе кадры, як бачым, не без дапамогі, сьвядомай альбо несьвядомай, усё тых жа СМІ. І пра гэта варта задумвацца перш, чым злом галавы ляцець за чарговым шэдэўрам кінаіндустрыі, або прадметам працы неймаверна распладзёных сёньня майстроў дэфектыўнага, пардон дэтэктыўнага жанру. Працы, якая, дарэчы, шчодра фінансуецца ценявымі заказчыкамі падобнай прадукцыі. І гэта выключны выпадак, калі прапанова стымулюе попыт. Ніхто ж кіраўніцтва кабельных тэлеканалаў на каленях не прасіў — пастаўце, маўляў, нам крывавы баевічок ў прайм-тайме. І каб трупаў пабольш было. Гэта ўжо потым, калі тавар пайшоў у эфір, народ заахвоціўся…
Разводдзе
Зь якога збана нельга напіцца? З пустога, абвяшчае ўсходняя мудрасьць. І тут жа, абвяргаючы знакамітых мудрацоў, наша чытацкая аўдыторыя заўзята даказвае адваротнае — можна, можна здаволіць смагу ня тое, што са збанка — зь бязьмежнага акіяна пустэчы. Як можна з кухоннага нажа і пары відэльцаў зьляпіць сюжэт для дэтэктыўнага рамана. Народ у нас непатрабавальны, усё сажрэ. А калі сур'ёзна — ў багатай на звычаі і слаўныя традыцыі краіне да гэтага часу не рабілася спробаў стварыць яркі вобраз нацыянальнага героя. Ну, гэта калі не лічыць зьнятых пад капірку з галівудскіх баевікоў напампаваных мардаваротаў з квадратнымі ськівіцамі. У суседняй Расеі спроба рэанімаваць былую славу супрацоўнікаў праваахоўных органаў з дапамогай стварэньня серыяла “Вуліцы разьбітых ліхтароў” ўвянчалася нябачаным посьпехам. Стваральнікі фільма забілі адразу двух зайцаў: і маральна падтрымалі супрацоўнікаў міліцыі, якія вынішчаюць злачыннасьць практычна на голым энтузіязме, і далі падрастаючаму пакаленьню наглядны пазітыўны прыклад. А чым міліцыянт Вася або прафесар хіміі Анатоль Пятровіч горш за брытагаловага барыгі Пупкіна? Ды толькі тым, што сёньня зараблянне грошай сумленнай працай выпала са сьпісу нацыянальных прыярытэтаў. І ў першую чаргу ў гэтым трэба вінаваціць стваральнікаў адпаведнага культурнага прадукту. Шэдэўры ж у духу “Палюбоўніца з трэцяга Б” зьнішчаюць ў нашых дзецях самае галоўнае — пачуцьцё сораму. А гэта вельмі важны эмацыйна псіхалагічны бар'ер, які цяжка зламаць, але, зрабіўшы гэта аднойчы, ужо практычна немагчыма аднавіць. Выпускаць жа дзіця ў жыцьцё гатовым маральным вырадкам бацькі і не збіраюцца. Проста, аддаўшы дачку ці сына на выхаваньне усемагутным рэфарматарам, яны цалкам губляюць уласнае дзіця з-пад увагі, атрымліваючы праз пару-тройку гадоў на выхадзе ўжо склаўшыся прадукт эпохі з трансфармаванай сьвядомасьцю і канчаткова склаўшыміся пад уплывам хаджалых настаўнікаў прыярытэтамі.
Як у разводдзе вясновая вада паднімае са дна ракі і змывае зь берагоў увесь назапашаны за зіму бруд, так і ў пераломныя часы ўся затоеная ў лепшую эпоху прыдонная шушара імкнецца да паверхні. Спадары рэжысёры, прадзюсары ды пісьменьнікі — калі ж сыдзе вада?
3 каментара